Podstawy buddyzmu: Medytacja

Prowadzący: dr hab. GRZEGORZ POLAK

Podstawy buddyzmu:

Celem tego kursu jest przedstawienie podstaw buddyzmu na podstawie nauczania samego Buddy i jego pierwszych uczniów zawartego w najstarszych istniejących tekstach buddyjskich – palijskich Nikajach (nikāya). Warte podkreślenia jest, że zaprezentowane zostaną nauki, które stanowią wspólne dziedzictwo wszystkich głównych tradycji buddyzmu, a nie są ograniczone do wybranej szkoły czy sekty. Chociaż palijskie Nikaje zostały przechowane przez szkołę therawady (theravāda), zawarte w nich nauki nie są tożsame z rozwiniętą doktryną tej ostatniej szkoły, zawierają też zalążki pewnych koncepcji odnośnie umysłu i rzeczywistości oraz praktyk medytacyjnych, które rozwinęły się dopiero w ramach różnych tradycji mahajany (mahāyāna). Prezentowane w trakcie kursu podstawy buddyzmu nie mogą zatem żadną miarą być utożsamiane z naukami „małego wozu” (hīnayāna) a przeciwstawiane naukom mahajany. Szczególny nacisk zostanie położony na taki sposób przedstawiania podstawowych nauk buddyjskich, aby uczynić je w największym stopniu zrozumiałymi dla współczesnego człowieka i przybliżeniu ich istoty, bez przesadnego uwikłania w terminologię techniczną i schematy typowe dla późniejszego rozwoju scholastyki buddyjskiej. Celem jest wypracowanie takich metod przedstawiania treści buddyjskich, które mogą być potem zastosowane przez edukatorów buddyjskich w nauczaniu uczniów szkół podstawowych i średnich.

Chociaż kurs jest wstępnie podzielony na części poświęcone poglądowi, zachowaniu i medytacji, to nacisk położony będzie na pokazanie jak te trzy elementy są ze sobą nierozerwalnie powiązane i tworzą organiczną całość. Wstępne przyswojenie sobie właściwego poglądu buddyjskiego stanowi punkt wyjścia do podjęcia dążeń w celu zmiany sposobu swojego zachowania i dostosowania go do buddyjskich wskazań. To z kolei stwarza odpowiednią podstawę dla praktyki medytacyjnej, która odpowiednio pogłębiona skutkuje bezpośrednim wglądem odnośnie prawdziwego stanu rzeczy i transformacją wewnętrzną, powodującą głęboką zmianę sposobu życia, a więc oczyszczonymi postaciami poglądu i zachowania.

Medytacja:

Celem tego kursu jest przedstawienie zawartych w Nikajach podstawowych buddyjskich nauk medytacyjnych. W ramach kursu podkreślane będzie, że wbrew stereotypowemu, współczesnemu podejściu, medytacja buddyjska nie może być ujmowana jako umiejętność czy technika którą można praktykować po prostu poprzez wykonywanie określonych czynności w oderwaniu od określonego światopoglądu i sposobu życia. Wręcz przeciwnie, na przykładzie odpowiednio dobranych tekstów wczesnobuddyjskich wykazany zostanie organiczny i głęboki związek między poglądem, zachowaniem a medytacją. Podjęta zostanie też próba wyjaśnienia sposobu w jaki medytacja buddyjska przyczynia się do transformacji człowieka i jak generuje poprawną wizję rzeczywistości.

W ramach kursu, omówione zostaną następujące zagadnienia:

• formy medytacji nie-buddyjskiej istniejące w czasach Buddy
• idea dobrej przyjaźni
• koncepcja właściwego wysiłku (sammāvāyāma)
• odpowiednie nastawienie do władz zmysłowych (indriya) i ich danych: powściągniecie (indriyasaṃvara) i rozwój (indriyabhāvanā)
• znaczenie medytacji w życiu samego Buddy
• praktyka wykonywania wszystkich czynności z uważnością/pamięćią (sati) i pełnym zrozumieniem (sampajañña)
• przeszkody mentalne (nīvaraṇa) i ich znaczenie dla medytacji
• cztery dżhany (jhāna)
• medytacja a saṅkhāra
• przyjemność a medytacja
• wyciszenie (samatha) i wgląd (vipassanā), skupienie (samādhi) i zrozumienie (paññā)
• uważność oddychania (ānāpānassati)
• uważność wobec ciała (kāyagatāsati)
• medytacja kontemplacyjno-refleksyjne
• kontemplacje nieczystości (asubha)
• świadomość własnych procesów myślowych jako droga do wyciszenia umysłu
• cztery ustanowienia uważności/pamięci (satipaṭṭhāna)
• cztery brahmawihary (brahmavihāra): miłująca dobroć (mettā), współczucie (karuṇā), życzliwa radość (muditā) i równowaga (upekkhā)
• ustanie postrzegania i odczuwania (saññāvedayitanirodha) i stany pozbawione formy (āruppa)
• siedem czynników przebudzenia (bojjhaṅga)
• wgląd jako czyste, niezapośredniczone poznanie: idea „tylko widzianego w widzianym”
• filozoficzno-psychologiczne apekty medytacji

W ramach kursu nie będą przedstawione koncepcje i praktyki medytacyjne typowe dla klasycznej formy therawady i przedstawione w traktacie Visuddhimagga Buddhaghosy, jak i pewne specyficzne formy medytacji obecne w nauczaniu pewnych współczesnych przedstawicieli therawady. Zostaną one zaprezentowane w ramach kursu Buddyzm w Azji i na świecie. 

Piotr Jagodziński przeprowadzi w ramach kursu praktyczne wprowadzenie do medytacji.

Wybrana literatura źródłowa: Cetanākaraṇīya-sutta, Sāmaññaphala-sutta, Gopakamoggallāna-sutta, Indriyabhāvanā-sutta, Kāyagatāsati–sutta, Satipaṭṭhāna Saṃyutta, Sandha-sutta, Paṃsudhovaka-sutta, Bhikkhunupassaya-sutta, Sasaṅkhāra-sutta, Sekha-sutta, Upakkilesa-sutta, Vitakkasaṇṭhāna-sutta, Bodhirājakumāra-sutta, Dvedhāvitakka-sutta, Anāpānassati Saṃyutta, Vibhaṅga-sutta, Oghataraṇa-sutta, Ānanda-sutta, Dhātuvibhaṅga-sutta, Cūḷasuññata-sutta, Bāhiya-sutta

Bhikkhu Bodhi, In the Buddha’s Words: An Anthology of Discourses from the Pali Canon (The Teachings of the Buddha)

Bhikkhu Bodhi, Noble Truths, Noble Path: The Heart Essence of the Buddha’s Original Teachings