Podstawy buddyzmu: Pogląd

Prowadzący: dr hab. GRZEGORZ POLAK

Podstawy buddyzmu:

Celem tego kursu jest przedstawienie podstaw buddyzmu na podstawie nauczania samego Buddy i jego pierwszych uczniów zawartego w najstarszych istniejących tekstach buddyjskich – palijskich Nikajach (nikāya). Warte podkreślenia jest, że zaprezentowane zostaną nauki, które stanowią wspólne dziedzictwo wszystkich głównych tradycji buddyzmu, a nie są ograniczone do wybranej szkoły czy sekty. Chociaż palijskie Nikaje zostały przechowane przez szkołę therawady (theravāda), zawarte w nich nauki nie są tożsame z rozwiniętą doktryną tej ostatniej szkoły, zawierają też zalążki pewnych koncepcji odnośnie umysłu i rzeczywistości oraz praktyk medytacyjnych, które rozwinęły się dopiero w ramach różnych tradycji mahajany (mahāyāna). Prezentowane w trakcie kursu podstawy buddyzmu nie mogą zatem żadną miarą być utożsamiane z naukami „małego wozu” (hīnayāna) a przeciwstawiane naukom mahajany. Szczególny nacisk zostanie położony na taki sposób przedstawiania podstawowych nauk buddyjskich, aby uczynić je w największym stopniu zrozumiałymi dla współczesnego człowieka i przybliżeniu ich istoty, bez przesadnego uwikłania w terminologię techniczną i schematy typowe dla późniejszego rozwoju scholastyki buddyjskiej. Celem jest wypracowanie takich metod przedstawiania treści buddyjskich, które mogą być potem zastosowane przez edukatorów buddyjskich w nauczaniu uczniów szkół podstawowych i średnich. 

Chociaż kurs jest wstępnie podzielony na części poświęcone poglądowi, zachowaniu i medytacji, to nacisk położony będzie na pokazanie jak te trzy elementy są ze sobą nierozerwalnie powiązane i tworzą organiczną całość. Wstępne przyswojenie sobie właściwego poglądu buddyjskiego stanowi punkt wyjścia do podjęcia dążeń w celu zmiany sposobu swojego zachowania i dostosowania go do buddyjskich wskazań. To z kolei stwarza odpowiednią podstawę dla praktyki medytacyjnej, która odpowiednio pogłębiona skutkuje bezpośrednim wglądem odnośnie prawdziwego stanu rzeczy i transformacją wewnętrzną, powodującą głęboką zmianę sposobu życia, a więc oczyszczonymi postaciami poglądu i zachowania.

Pogląd:

Celem kursu jest przedstawienie w sposób przystępny dla współczesnego odbiorcy podstawowych nauk buddyjskich dotyczących natury rzeczywistości, umysłu i procesów poznawczych, źródeł cierpienia oraz kwestii tożsamości człowieka. Prezentowane kwestie będą generalnie odpowiadać temu co w tekstach wczesnego buddyzmu określane jest mianem właściwego poglądu (sammādiṭṭhi). Treści te nie będą przedstawiane jako czysto teoretyczne poglądy, które mogą być rozpatrywane w izolacji od innych elementów buddyzmu. Prezentowane będą w kontekście wyznaczonym przez schemat Czterech Szlachetnych Prawd, a więc cierpienia/niezadawalającego charakteru rzeczywistości (dukkha), jego przyczyn i sposobu jego eliminacji przez odpowiednią praktykę i sposób życia, które prowadzą do głębokiej transformacji jednostki. Chociaż kurs poświęcony jest buddyjskiemu poglądowi, niemożliwe będzie nieodwoływanie się do jego silnych związków z określonym sposobem zachowania i medytacją.

Oprócz Czterech Szlachetnych Prawd, w ramach kursu zostaną przedstawione następujące treści:

• tło historyczno-kulturowe wczesnego buddyzmu: Indie V w. p. n. e.
• Nie-buddyjskie formy myśli filozoficzno-religijnej istniejące w czasach Buddy: bramini i samaṇowie
• karma, reinkarnacja, pogląd o nieistnieniu Boga Absolutnego
• życie Buddy i pierwszy okres istnienia buddyjskiej Sanghy według Nikajów
• koncepcja trzech cech (lakkhaṇa) rzeczywistości: nietrwałości (anicca), cierpienia (dukkha) i nie-ja (anattā)
• status świata zewnętrznego, koncepcja świata (loka) w ludzkim ciele
• koncepcja pięciu skupisk (khandha) i nie-ja (anattā)
• koncepcja umysłu. Umysł a skupiska. Umysł a świadomość.  Citta/ceta(s), manas i viññāṇa
• koncepcja zależnego powstawania
• żródła cierpienia i niewiedzy: koncepcja procesu poznawczego i jego wypaczeń (papañca/maññāna)
• koncepcja transformacji jednostki ludzkiej za życia, nirwany (nibbāna), ideału arahanta i statusu wyzwolonej istoty (tathāgata),
• koncepcja języka i jego ograniczeń, pragmatyzm i apofatyzm
• stosunek do poglądów, legnięcia do zasad i praktyk, debat
• znaczenie indywidualnego dociekania/weryfikacji przez doświadczenie
• czy buddyzm jest anihilacjonizmem/nihilizmem? Koncepcja tego, co nieuwarunkowane (asaṅkhata)
• nauki buddyjskie a współczesna psychologia, kognitywistyka i filozofia

Wybrana literatura źródłowa:

Dhammacakkappavattana-sutta, Aṭṭhakavagga, Bhāra-sutta, Radha Saṃyutta, Madhupiṇḍika-sutta, Mahānidāna-sutta, Mahāparinibbāna-sutta, Mahātaṇhāsaṅkhaya-sutta, Alagaddūpama-sutta, Aggivaccha-sutta, Bodhirājakumāra-sutta, Pabhassara-sutta, Samiddhilokapañhā-sutta, Rohitassa-sutta, Gaddulabaddha-sutta, Kaccānagotta-sutta, Dutiyasikkhattaya-sutta, Vāhana-sutta, Nidāna Saṃyutta, Acinteyya-sutta, Mūlapariyāya-sutta, Khandha Saṃyutta, Kālāma-sutta, Sīsapāvana-sutta

Bhikkhu Bodhi, In the Buddha’s Words: An Anthology of Discourses from the Pali Canon (The Teachings of the Buddha)

Bhikkhu Bodhi, Noble Truths, Noble Path: The Heart Essence of the Buddha’s Original Teachings