Podstawy buddyzmu: Zachowanie

Prowadzący: dr hab. prof. KRZYSZTOF KOSIOR

Podstawy buddyzmu:

Celem tego kursu jest przedstawienie podstaw buddyzmu na podstawie nauczania samego Buddy i jego pierwszych uczniów zawartego w najstarszych istniejących tekstach buddyjskich – palijskich Nikajach (nikāya). Warte podkreślenia jest, że zaprezentowane zostaną nauki, które stanowią wspólne dziedzictwo wszystkich głównych tradycji buddyzmu, a nie są ograniczone do wybranej szkoły czy sekty. Chociaż palijskie Nikaje zostały przechowane przez szkołę therawady (theravāda), zawarte w nich nauki nie są tożsame z rozwiniętą doktryną tej ostatniej szkoły, zawierają też zalążki pewnych koncepcji odnośnie umysłu i rzeczywistości oraz praktyk medytacyjnych, które rozwinęły się dopiero w ramach różnych tradycji mahajany (mahāyāna). Prezentowane w trakcie kursu podstawy buddyzmu nie mogą zatem żadną miarą być utożsamiane z naukami „małego wozu” (hīnayāna) a przeciwstawiane naukom mahajany. Szczególny nacisk zostanie położony na taki sposób przedstawiania podstawowych nauk buddyjskich, aby uczynić je w największym stopniu zrozumiałymi dla współczesnego człowieka i przybliżeniu ich istoty, bez przesadnego uwikłania w terminologię techniczną i schematy typowe dla późniejszego rozwoju scholastyki buddyjskiej. Celem jest wypracowanie takich metod przedstawiania treści buddyjskich, które mogą być potem zastosowane przez edukatorów buddyjskich w nauczaniu uczniów szkół podstawowych i średnich.

Chociaż kurs jest wstępnie podzielony na części poświęcone poglądowi, zachowaniu i medytacji, to nacisk położony będzie na pokazanie jak te trzy elementy są ze sobą nierozerwalnie powiązane i tworzą organiczną całość. Wstępne przyswojenie sobie właściwego poglądu buddyjskiego stanowi punkt wyjścia do podjęcia dążeń w celu zmiany sposobu swojego zachowania i dostosowania go do buddyjskich wskazań. To z kolei stwarza odpowiednią podstawę dla praktyki medytacyjnej, która odpowiednio pogłębiona skutkuje bezpośrednim wglądem odnośnie prawdziwego stanu rzeczy i transformacją wewnętrzną, powodującą głęboką zmianę sposobu życia, a więc oczyszczonymi postaciami poglądu i zachowania.

Zachowanie:

Celem kursu jest zapoznanie uczestników z opisem i analizą, cechującego buddystę, właściwego zachowania. Buddyjskie zachowanie albo też zachowanie naśladowcy Buddy, podążanie wskazaną przez niego drogą jest działaniem zorientowanym na wyzwolenie z (uwolnienie się, wolność od) cierpienia (dukkha). Najbardziej lakoniczne określenie tego działania zawiera się w często przywoływanym wersie Dhammapady (Dhp 183): „Unikaj zła, podtrzymuj dobro, oczyszczaj umysł – oto nauka Buddów” (Sabbapapassa akaraṇaṃ, ku salassa upasampadā, sacittapariyōdapanaṃ,  ētaṃ buddhāna sāsanaṃ.). W największym skrócie: zło (papa) jest tym, co od wolności odwodzi, dobro (kosala) tym, co do niej przywodzi. Dobre działanie obejmuje trojaką aktywność: umysłową, słowną i fizyczną, a składające się na nią elementy są wzajemnie powiązane w aspekcie efektywności: każdy wzmacnia/osłabia wszystkie inne. Elementy pozostałe po wyłączeniu praktyki umysłowej: utrzymywania właściwego poglądu i medytacji występują pod zbiorczą nazwą sīla. Zważywszy na aspekt efektywności stosownym określeniem sīla jest sprawność, czy cnota moralna. W ramach kursu zostaną omówione szczegółowo, ale przystępnie, zagadnienia dotyczące sīla.

• Przedbuddyjskie koncepcje etyczne, powstałe w oparciu o różne interpretacje pojęcia karmy: bramiński partykularyzm i dżinijski ekstremizm, oraz odrzucający „karmę” (akiriyāvāda) amoralizm.
• Źródła i podstawy buddyjskiej moralności: wstyd (hiri) i lęk przed popełnianiem niegodziwości (ottappa), wykorzenienie pożądania, nienawiści i pomieszania (alobha, adosa, amoha),  przykładanie się (appamāda), osiągające postać duchowego treningu  (sikkhā),  współczucie jako wczucie (anukampā).
• Rozmaite przedstawienia treści sīla: „Zbiór praktyk moralnych” (Silakkhandhavagga) w Kanonie palijskim (D 1-13); elementy 3-6 Szlachetnej Ośmiorakiej Drogi ( Czwartej Szlachetnej Prawdy); wykazy: pięć wskazań (pañcasīla), osiem wskazań (atthangasīla), dziesięć wskazań (dasasīla) oraz dziesięć dobrych dróg postępowania (dasakusalakammapatha).
• Vinaya jako sposób działania wzoru osobowego; wskazania obowiązujące mnichów – pātimokkha; cnota z tego świata (lokiya dhamma) a cnota właściwa szlachetnym, zaświatowa (lokuttara dhamma)
• Moralność świeckich – dawanie, hojność (dāna)
• Etyka mahajany: kwestia zasługi (puñña), pomocnictwo w uwalnianiu się od cierpienia, idea bodhisattwy, umiejętne sposoby, zręczne środki, biegłość w środkach (s. upāya-kauśalya)
• Buddyjska bioetyka: powstanie życia, zachowywanie i ochranianie życia, ustanie życia
• Buddyjski rytualizm wyrosły na wspominaniu, kontemplacji Buddy (Buddhānussati)

Literatura:

P. Harvey, Introduction to Buddhist Ethics. Foundations, Values and Issues, Cambridge University Press 2000